کتاب مروری تاریخی بر نهادهای مشوق انتقال داخلی فناوری در ایالات متحده آمریکا

نویسنده:سیدکمال طبائیان

انتشارات:انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی

سال 1401

کتاب «مروری تاریخی بر نهادهای مشوق انتقال داخلی فناوری در ایالات متحده آمریکا» نوشته سیدکمال طبائیان، اثری پژوهشی و مستند از انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی است که در سال 1401 به انتشار رسیده و با هدف تحلیل روندهای تاریخی، ساختاری و نهادی مرتبط با سیاست‌گذاری و انتقال فناوری در آمریکا تدوین شده است. این اثر، با پرداختن به جنبه‌های نهادی نظام نوآوری آمریکا، به تبیین سازوکارهایی می‌پردازد که از دهه 1950 میلادی تاکنون موجب شکوفایی فناورانه ایالات متحده و برتری علمی-تکنولوژیک آن شده‌اند. اهمیت این کتاب در آن است که نویسنده با رویکردی تطبیقی و کاربردی، سیاست‌های کلان علم و فناوری آمریکا را در تعامل با نهادهای اجرایی، پژوهشی، قانون‌گذار و صنعتی مورد بررسی قرار می‌دهد و درس‌هایی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران ارائه می‌دهد.

ساختار کلی کتاب حول تحلیل تاریخی-سیاستی شکل‌گیری و تقویت زیرساخت‌های نهادی برای حمایت از نوآوری، انتقال فناوری، توسعه علم و تجاری‌سازی دانش است. در این میان، تمرکز ویژه بر اقدامات قانون‌گذارانه از سوی کنگره آمریکا، نقش دولت فدرال، وزارت دفاع، سازمان ملی تحقیقات سلامت (NIH)، بنیاد ملی علوم (NSF)، و دانشگاه‌های بزرگ فناوری‌محور، به عنوان موتورهای نوآوری ایفا می‌گردد. به ویژه تصویب قانون Bayh-Dole در سال 1980 که نقطه عطفی در نظام نوآوری آمریکاست و باعث شد دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی مالکیت حقوقی اختراعات حاصل از بودجه‌های دولتی را به دست آورده و آن را به شرکت‌های خصوصی منتقل کنند. این تغییر موجب خلق موجی از شرکت‌های Spin-Off شد که دستاوردهای علمی را به بازار تجاری رساندند و پیوندی عمیق بین علم، فناوری و اقتصاد ایجاد کردند.

کتاب با بررسی زنجیره ارزش نوآوری در ایالات متحده، از خلق ایده، تحقیق پایه‌ای، توسعه کاربردی، آزمایش، تولید آزمایشی، تا ورود به بازار، نقش نهادهایی همچون پارک‌های علم و فناوری، مراکز انتقال فناوری دانشگاهی، انکوباتورها، مراکز رشد و شبکه‌های سرمایه‌گذاری را در تسهیل جریان نوآوری بررسی می‌کند. نویسنده تأکید دارد که موفقیت این نظام در گرو تعامل سازنده میان سه‌گانه دانشگاه، صنعت و دولت بوده و به این مدل «سه‌گانه طلایی» اشاره دارد که در ادبیات نوآوری به مدل «Triple Helix» معروف است.

در کنار آن، مؤلف به بررسی سیاست‌های منطقه‌ای ایالات متحده در توسعه فناوری، مانند ایجاد قطب‌های فناورانه در سیلیکون ولی، رالی-دورهام، آستین و بوستون می‌پردازد. این مناطق با تلفیق مراکز علمی، نهادهای مالی مخاطره‌پذیر، شرکت‌های دانش‌بنیان و سیاست‌های مشوق مالیاتی، به نمونه‌های موفق اکوسیستم نوآوری بدل شدند.

در فصل‌هایی از کتاب، نویسنده به طور خاص به نقش سیاست‌های نظامی و دفاعی در توسعه فناوری اشاره می‌کند. وزارت دفاع آمریکا از طریق سازمان‌هایی مانند DARPA، با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های ریسک‌پذیر، بستری برای رشد هوش مصنوعی، اینترنت، GPS و بسیاری از فناوری‌های پیشرفته فراهم کرده است.

نویسنده در جمع‌بندی اثر، بر لزوم الگوبرداری بومی و هوشمندانه از تجارب آمریکا تأکید می‌کند و پیشنهاداتی همچون ایجاد قوانین مالکیت فکری مشابه Bayh-Dole، تقویت مراکز رشد دانشگاهی، اصلاح نظام حمایت مالی از R&D در بخش خصوصی، و ایجاد نهادهای واسط برای انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت را مطرح می‌کند.

این کتاب نه‌تنها سندی علمی و تحلیلی از تجربه ایالات متحده در حوزه سیاست فناوری است، بلکه می‌تواند به عنوان مرجعی کاربردی برای برنامه‌ریزان توسعه ملی، سیاست‌گذاران علم و فناوری، مدیران پارک‌های فناوری، پژوهشگران حوزه نوآوری و دانشجویان مقاطع عالی در رشته‌های مدیریت فناوری، توسعه اقتصادی، اقتصاد دانش‌بنیان و سیاست‌گذاری علم محسوب شود. از منظر رویکرد آینده‌نگر، مطالعه این کتاب برای کنفرانس‌های ملی در حوزه آینده‌پژوهی و حکمرانی فناوری نیز حائز اهمیت است، چرا که ترکیبی از بینش تاریخی و تحلیل نهادی را برای ساخت آینده مطلوب ارائه می‌دهد.