کتاب تئوری‌ها و پارادایم ‎های آینده،آینده آگاهی و روان‌شناسی آینده

نویسنده:توماس لومباردو

مترجم:عبدالمجید کرامت زاده، سیاوش ملکی‌فر، حمید قاسمی

انتشارات:دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی

سال: 1398

کتاب «تئوری‌ها و پارادایم‌های آینده‌آگاهی و روان‌شناسی آینده» نوشته توماس لومباردو و با ترجمه عبدالمجید کرامت‌زاده، سیاوش ملکی‌فر و حمید قاسمی، اثری است تخصصی و جامع که توسط انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی منتشر شده است. این کتاب که در زمره منابع مهم در حوزه مطالعات آینده، آینده‌پژوهی و روان‌شناسی آینده قرار دارد، به شکلی عمیق و دقیق به بررسی نظریه‌ها، پارادایم‌ها و رویکردهای نوین در فهم آینده و نقش آگاهی فردی و جمعی در شکل‌دهی آینده‌ها می‌پردازد. پژوهشگاه عالی دفاع ملی، به عنوان ناشر این اثر، نهادی است کلیدی در آموزش و پژوهش‌های راهبردی در ایران که از ابتدای شکل‌گیری پس از انقلاب اسلامی تمرکز خود را بر آموزش مدیران و فرماندهان عالی‌رتبه کشور در حوزه‌های دفاعی و امنیتی گذاشته است و از این رو انتشار این کتاب در چنین مرکزی اهمیت و وزن علمی ویژه‌ای به آن بخشیده است.

این کتاب در بستر مطالعات آینده‌پژوهی نوشته شده است، حوزه‌ای که طی دهه‌های اخیر اهمیت فزاینده‌ای یافته و به عنوان ابزاری برای برنامه‌ریزی استراتژیک، تحلیل تهدیدات و فرصت‌ها و فهم پیچیدگی‌های جهانی مطرح شده است. توماس لومباردو، نویسنده کتاب، با نگاهی میان‌رشته‌ای به آینده، نظریه‌های مختلف در حوزه آینده‌پژوهی و روان‌شناسی را گردآوری و تحلیل کرده است. یکی از نکات برجسته این کتاب توجه به مفهوم آینده‌آگاهی (Futures Consciousness) است که به معنای درک و حساسیت نسبت به آینده‌های ممکن و چگونگی تأثیرگذاری فرد و جوامع بر آن است. این مفهوم، در فضای معاصر که تغییرات سریع فناوری، محیط زیست، سیاست و فرهنگ، آینده را مبهم و چندپاره کرده، اهمیت بسزایی دارد.

مطالعه کتاب نشان می‌دهد که لومباردو ابتدا چارچوب‌های نظری بنیادین در آینده‌پژوهی را معرفی می‌کند و سپس به بررسی پارادایم‌های مختلفی می‌پردازد که بر شکل‌گیری آینده‌آگاهی و روان‌شناسی آینده اثرگذار بوده‌اند. این پارادایم‌ها شامل رویکردهای پوزیتیویستی، ساختارگرایانه، پدیدارشناسانه و انتقادی هستند که هر یک زاویه دید و ابزاری متفاوت برای فهم آینده ارائه می‌دهند. به علاوه، نویسنده تلاش می‌کند تا به واکاوی روش‌های متنوع آینده‌پژوهی از جمله سناریوپردازی، تحلیل روندها، تکنیک دلفی، و بازی‌های فکری بپردازد و کاربردهای آنها را در زمینه‌های مختلف استراتژیک و اجتماعی شرح دهد.

از ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب، تلفیق روان‌شناسی با مطالعات آینده است. لومباردو نشان می‌دهد که آینده‌آگاهی نه تنها یک فرآیند شناختی است بلکه به عمیق‌ترین لایه‌های روانی انسان مربوط می‌شود؛ از جمله باورها، امیدها، ترس‌ها، و واکنش‌های هیجانی که در شکل‌گیری انتظارات و تصمیم‌گیری‌های فردی و جمعی نقش ایفا می‌کنند. او معتقد است که برای طراحی آینده‌های پایدار و مطلوب، باید به روان‌شناسی آینده توجه ویژه‌ای داشت تا بتوان الگوهای فکری و رفتاری را تغییر داد و آگاهی جمعی را ارتقا بخشید.

کتاب همچنین به چالش‌های پیش‌رو در زمینه آینده‌آگاهی می‌پردازد؛ از جمله مواجهه با عدم قطعیت‌های زیاد، پارادوکس‌های زمانی، و پیچیدگی‌های محیط زیست و جامعه جهانی. در این چارچوب، بحث مفصل درباره ضرورت تقویت مهارت‌های آینده‌نگری، توسعه بینش چندبعدی و استفاده از فناوری‌های نوین برای تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی روندها مطرح شده است. لومباردو در این بخش‌ها بر اهمیت آموزش و تربیت نسل‌های آینده تاکید دارد و آن را پایه‌ای برای ایجاد یک فرهنگ آینده‌نگر می‌داند.

این کتاب از نظر ساختاری و محتوایی برای مخاطبان گسترده‌ای طراحی شده است؛ از پژوهشگران و اساتید دانشگاه گرفته تا مدیران سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزان استراتژیک و حتی علاقمندان به مطالعات اجتماعی و روان‌شناسی. زبان کتاب علمی اما قابل فهم است و نویسنده تلاش کرده است تا مفاهیم پیچیده را با مثال‌ها و توضیحات کاربردی روشن سازد. این ویژگی، کتاب را به یک منبع ارزشمند برای دوره‌های تخصصی و آموزش‌های راهبردی در حوزه آینده‌پژوهی تبدیل کرده است.

از دیگر نکات قابل توجه در این اثر، توجه ویژه به زمینه‌های بومی و منطقه‌ای است. با اینکه کتاب عمدتاً بر مبنای منابع و نظریه‌های جهانی نوشته شده، اما مترجمان و ناشر سعی کرده‌اند ارتباط موضوعات مطرح شده با شرایط و نیازهای خاص کشور ایران و منطقه خاورمیانه را نیز نشان دهند. این امر کتاب را برای کاربرد در سطوح ملی و منطقه‌ای نیز بسیار مفید می‌سازد و می‌تواند راهنمای مناسبی برای تدوین استراتژی‌های توسعه و امنیت در این حوزه‌ها باشد.

در مجموع، «تئوری‌ها و پارادایم‌های آینده‌آگاهی و روان‌شناسی آینده» کتابی است که تلاش می‌کند تا با رویکردی جامع و میان‌رشته‌ای، زمینه‌های نظری و عملی آینده‌پژوهی را در ارتباط با روان‌شناسی و شناخت انسانی تشریح کند. این اثر نه تنها دانش علمی حوزه آینده‌پژوهی را گسترش می‌دهد بلکه با تأکید بر نقش آگاهی و روان‌شناسی، افق‌های نوینی برای درک بهتر چالش‌های پیش رو و طراحی آینده‌ای مطلوب‌تر می‌گشاید. این کتاب به عنوان منبعی تخصصی و کلیدی در مراکز آموزشی و پژوهشی کشور، مخصوصاً در حوزه‌های دفاعی، امنیتی و مدیریت راهبردی، می‌تواند سهم بسزایی در ارتقای دانش و توانمندی‌های علمی و عملی داشته باشد و به ارتقای سطح برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی در شرایط پیچیده و پرابهام کمک کند.

خواندن این کتاب به افرادی که در حوزه‌های مدیریت راهبردی، مطالعات آینده، روان‌شناسی اجتماعی و حتی سیاست‌گذاری کلان فعالیت دارند توصیه می‌شود، چرا که فهم عمیق مفاهیم آینده‌آگاهی و روان‌شناسی آینده، آن‌ها را قادر می‌سازد تا بهتر با تحولات و تهدیدات پیش رو مقابله کنند و تصمیم‌های مؤثرتری اتخاذ نمایند. با توجه به اهمیت روزافزون آینده‌پژوهی در جهان کنونی، این کتاب می‌تواند نقشی کلیدی در توسعه فرهنگی و علمی این حوزه در ایران ایفا نماید و به عنوان مرجعی تخصصی مورد استفاده دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز مطالعاتی قرار گیرد.