کتاب یادگیری سیاست از فراسوی مرزها

نویسنده:سیدکمال طبائیان

انتشارات:انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی

سال1394

در فضای تحول‌یافته حکمرانی و سیاست‌گذاری امروز، که از سویی پیچیدگی‌های روزافزون جهانی و از سوی دیگر تحرکات فناورانه پرشتاب، مرزهای سنتی برنامه‌ریزی را دگرگون ساخته‌اند، نیاز به یادگیری از تجارب بین‌المللی و بهره‌برداری از دانش تولیدشده در سایر کشورها به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. در چنین بستری، کتاب «یادگیری سیاست از فراسوی مرزها؛ نقش روش‌های درس‌آموزی و انتقال سیاست در سیاست‌گذاری‌های معاصر» نوشته دکتر سیدکمال طبائیان، تلاشی ارزشمند در راستای تبیین یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم سیاست‌گذاری عمومی در قرن بیست‌ویکم است: «یادگیری تطبیقی سیاست». این کتاب نه‌تنها در قالب اثری علمی و تحلیلی، رویکردی جدید را به جامعه سیاست‌گذاری کشور ارائه می‌دهد، بلکه با ساختاری نظام‌مند، به پرسش‌های اساسی در حوزه انتقال سیاست، درس‌آموزی بین‌المللی و بومی‌سازی دانش سیاست‌گذاری پاسخ می‌دهد.

کتاب یادشده از سوی موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی در سال ۱۳۹۴ منتشر شده و از همان آغاز انتشار، به‌عنوان یکی از منابع بنیادین در حوزه مطالعات تطبیقی سیاست علم، فناوری و نوآوری شناخته شده است. دکتر طبائیان، نویسنده این اثر، با تکیه بر سال‌ها تجربه علمی در حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری، تلاش کرده تا از مرزهای مفهومی صرف عبور کند و الگویی عملیاتی برای فرایند انتقال سیاست ارائه نماید. وی از منظری آینده‌نگرانه، به سیاست‌گذاران داخلی پیشنهاد می‌دهد که در طراحی سیاست‌ها، تنها به الگوهای بومی بسنده نکنند، بلکه با نگاهی باز و تحلیلی، از دستاوردهای سایر کشورها استفاده کنند، آن‌ها را با واقعیت‌های بومی منطبق سازند و در مسیر حکمرانی نوآورانه گام بردارند.

ساختار کتاب شامل دو بخش اصلی است. در بخش نخست، مفاهیم پایه‌ای مانند «درس‌آموزی سیاستی»، «انتقال سیاست»، «اقتباس» و «نهادینه‌سازی» به دقت معرفی و تبیین شده‌اند. نویسنده تلاش می‌کند با بهره‌گیری از ادبیات علمی بین‌المللی، تفاوت میان انتقال مکانیکی سیاست و اقتباس ساختاریافته را توضیح دهد و هشدار دهد که تقلید صرف از مدل‌های خارجی نه‌تنها سودمند نیست، بلکه می‌تواند به شکست‌های بزرگ منجر شود. او بر اهمیت «زمینه‌سازی نهادی» برای بومی‌سازی موفق سیاست‌ها تأکید کرده و معتقد است که بدون درک عمیق از بسترهای فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و اقتصادی کشور میزبان، انتقال سیاست به‌عنوان یک اقدام موفقیت‌آمیز معنا نخواهد یافت.

بخش دوم کتاب به بررسی یکی از مشهورترین چارچوب‌های تحلیل درس‌آموزی سیاستی یعنی مقاله «ده گام درس‌آموزی از فراسوی مرزها» نوشته ریچارد رز می‌پردازد. در این چارچوب، فرایند یادگیری سیاست از دیگر کشورها در ده گام دقیق و مرحله‌به‌مرحله تحلیل شده است. این گام‌ها عبارتند از: ۱) شناسایی موضوع سیاستی قابل اقتباس، ۲) تعیین سیاست‌های موفق در کشورهای دیگر، ۳) بررسی دلایل موفقیت سیاست در کشور مبدا، ۴) تحلیل زمینه‌های نهادی کشور مقصد، ۵) سنجش قابلیت اقتباس، ۶) طراحی چارچوب انتقال، ۷) تدوین سیاست اصلاح‌شده برای کشور مقصد، ۸) اجرای آزمایشی، ۹) ارزیابی نتایج و ۱۰) اصلاح و تثبیت نهایی سیاست در ساختار داخلی. طبائیان این گام‌ها را با مثال‌های کاربردی در فضای سیاست‌گذاری کشور همراه کرده و در بسیاری از موارد، کاربرد آن را در سیاست‌های عمومی ایران نیز نشان داده است.

نکته قابل توجه در این کتاب آن است که نویسنده تنها به تحلیل نظری بسنده نمی‌کند. او با رویکردی مسئله‌محور، به بررسی موانع اصلی در مسیر انتقال موفق سیاست در ایران می‌پردازد. از جمله این موانع می‌توان به ضعف زیرساخت‌های نهادی، مقاومت‌های فرهنگی، ناآشنایی سیاست‌گذاران با ادبیات بین‌المللی، و نبود سازوکارهای بومی‌سازی مناسب اشاره کرد. از نگاه طبائیان، حل این چالش‌ها مستلزم نهادسازی تدریجی، توانمندسازی نیروی انسانی در حوزه سیاست‌گذاری و حمایت از شبکه‌های دانش‌محور برای ارزیابی تطبیقی سیاست‌هاست.

در کنار این موارد، طبائیان در کتاب خود بر مفهوم «سیاست‌گذاری تطبیقی آینده‌نگر» تأکید می‌کند؛ مفهومی که به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر فناوری‌های نوظهور، انرژی‌های نو، هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و حکمرانی اقلیم اهمیت فراوانی دارد. از این منظر، سیاست‌گذار نمی‌تواند تنها به گذشته و حال بسنده کند، بلکه باید روندهای آینده را نیز درک کند و سیاست‌هایی را برگزیند که با تحولات آینده‌ساز هم‌راستا باشند. کتاب حاضر از این حیث با محورهای کلیدی کنفرانس ملی آینده‌نگاری فناوری و نوآوری نیز همپوشانی دارد و می‌تواند مرجعی فکری برای تصمیم‌سازان حاضر در این کنفرانس باشد..

در نتیجه، می‌توان گفت که کتاب «یادگیری سیاست از فراسوی مرزها» یکی از آثار پیشرو در حوزه مطالعات تطبیقی سیاست‌گذاری در ایران است که با نگاهی واقع‌گرایانه، آینده‌نگر و تحلیلی، تلاش می‌کند تا راهی برای بهبود فرایند سیاست‌گذاری عمومی در کشور بگشاید. این اثر برای کسانی که دغدغه توسعه ملی، ارتقاء نظام حکمرانی، بهبود سیاست‌گذاری علم و فناوری، و آینده‌پژوهی دارند، منبعی الهام‌بخش و کارآمد محسوب می‌شود. اگرچه موضوع انتقال سیاست‌ها موضوعی پیچیده و چندوجهی است، اما نویسنده با زبانی ساده، مفاهیم پیچیده را به شکلی قابل فهم بیان کرده و زمینه‌ای برای گفت‌وگوی بیشتر پیرامون «سیاست‌گذاری تطبیقی» در کشور فراهم آورده است.